Helmhorst: gratis wandeling door de groene parel tussen Berkum en Isala

Op een zonnige middag in mei, met de lucht nog fris van de ochtendmist, lopen mensen langs de oude lindebomen van Helmhorst als ze een pad volgen dat sinds de 18e eeuw niets is veranderd. Het is geen toeval dat deze wandeling zo veel mensen aantrekt. IVN Zwolle heeft weer een gratis natuurwandeling georganiseerd — ‘Helmhorst: groene parel tussen Berkum en Isala’ — en dit keer is het niet alleen over bomen en vogels. Het gaat over verhalen. Over mensen die hier ooit woonden, over grachten die nu als beekjes sluipen, en over een landgoed dat als een geheime tuin tussen de stad en de velden ligt.

Wat maakt Helmhorst zo bijzonder?

Helmhorst ligt tussen de rivieren Berkum en Isala, op een paar kilometer ten zuiden van het centrum van Zwolle. Het is geen groot domein, maar het heeft iets dat je niet snel vergeet: een stilte die je oren doet luisteren. De oude boomrijen, de verweerde stenen muurtjes, de overblijfselen van een landhuis dat ooit de zomerverblijf was van een rijke Zwolse familie — alles spreekt. En dat is precies wat IVN Zwolle wil laten zien. De afdeling, onderdeel van het landelijke IVN (Nederlandse Vereniging voor het Behoud van Flora en Fauna), organiseert al decennia wandelingen die niet alleen natuur, maar ook cultuurhistorie onder de aandacht brengen. Deze keer is het de beurt aan Helmhorst.

“Het is geen park,” zegt gids Eline van Dijk, die al tien jaar voor IVN Zwolle werkt. “Het is een levend museum. De grachten zijn niet aangelegd voor sier, maar voor drainage. De houten schuur? Die stamt uit 1830, en de dakpannen zijn nog origineel. De meeste mensen weten niet eens dat er hier ooit een tuinier woonde — met zijn eigen kamer, een kookplaats, zelfs een kleine kerk.”

Gratis, maar wel met een bijdrage

De excursie is officieel gratis. Geen entree, geen ticket. Maar er staat duidelijk: “Met een vrijwillige bijdrage help je ons en de natuur!” Als je geen contant geld bij je hebt? Geen probleem. Een QR-code op een bord bij de ingang leidt naar een digitale donatiepagina. Dat is geen toevallige keuze. Het is een bewuste strategie van IVN. Met steeds minder subsidie en groeiende kosten voor onderhoud, zijn vrijwillige bijdragen de levensader geworden. In 2024 schonken deelnemers aan IVN-activiteiten in Overijssel gemiddeld €8,50 per wandeling — een bedrag dat goed is voor drie uur gidsenwerk of het herstel van een natuurgebied van 500 vierkante meter.

“We willen niemand uitsluiten,” zegt Jeroen Meijer, coördinator van IVN Zwolle. “Maar als iedereen die hier komt ook een klein beetje geeft, dan kunnen we de paden onderhouden, de gidsen betalen, en de kinderwandelingen gratis aanbieden. Dat is de kern van wat we doen.”

Waarom nu? En waarom Helmhorst?

De keuze voor Helmhorst is geen willekeurige. Het gebied is sinds de jaren 1990 onder bescherming gestaan, maar weinig mensen kennen het. Het ligt tussen twee wijkontwikkelingen — Berkum en Isala — en is daardoor een van de laatste groene verbindingszones in de regio. De natuur is er rijk: zeldzame orchideeën, een nestplaats voor de bosuil, en zelfs een paar overblijfselen van de oorspronkelijke veenbodem.

Maar het is de menselijke geschiedenis die het echt uniek maakt. In de 17e eeuw was Helmhorst een boerderij met een tuin, later een landhuis met een kasteeltuinen, en in de 20e eeuw een verblijf voor een industrieel. Elk era heeft zijn sporen achtergelaten. “Je ziet de verschillende lagen,” legt Eline uit. “Een houten brug uit 1880, een stenen waterput uit 1750, en een kleine schuur die ooit diende als schooltje voor de kinderen van de tuiniers. Dat is geen toevallige geschiedenis. Dat is het verhaal van Overijssel.”

Hoe past dit in het grotere beeld?

De wandeling bij Helmhorst is geen eenmalige gebeurtenis. Het is een onderdeel van het jaarprogramma 2025 van IVN Zwolle, waarin maandelijks minstens één wandeling wordt georganiseerd. Op 17 april stonden al wandelingen op het programma bij Landgoed Soeslo en in Wilsum. De afdeling heeft een duidelijke visie: “Natuur moet ervaren worden, niet alleen gelezen.”

Deze aanpak werkt. In 2024 nam het aantal deelnemers aan IVN-activiteiten in Zwolle met 22% toe, vooral onder jonge gezinnen en senioren. “Veel mensen hebben het gevoel dat de natuur verloren is,” zegt Jeroen. “Maar als je een keer bij Helmhorst bent geweest, zie je dat het er nog is. En dat het waard is om te beschermen.”

Wat komt er aan?

Volgende maand staat een wandeling op het programma bij de oude kloosterterreinen van Binnenhof in Zwolle, met aandacht voor middeleeuwse tuinbouw. En in september? Een speciale wandeling met historici en botanisten samen, waarbij de verbanden worden getekend tussen de cultuurhistorie van Helmhorst en de landbouwpraktijken van de 19e eeuw. “We willen niet alleen kijken,” zegt Eline. “We willen verbinden.”

De QR-code bij de ingang van Helmhorst knippert zachtjes in de zon. Een man van zestig, met een rugzak vol notities, stopt even. “Ik ben hier als kind geweest,” zegt hij. “Toen was het een vergeten plek. Nu is het een plek waar mensen weer komen. Dat voelt goed.”